A dental professional wearing safety PPE gear and white lab coat smiling compassionately

Próchnica

Próchnica jest postępującą chorobą, polegającą na destrukcji i osłabianiu szkliwa zębów wskutek działania kwasów będących produktem metabolizmu bakterii płytki nazębnej. Proces chorobowy rozpoczyna się od nadmiernej demineralizacji, mogącej prowadzić do powstania ubytku w tkankach zęba, a w dalszej konsekwencji do jego utraty. Pomimo, że próchnicy można zapobiegać, jest najbardziej rozpowszechnioną chrorobą na świecie.

Etiologia, Przyczyny i Objawy
Niektóre spośród bakterii jamy ustnej wytwarzają kwaśne metabolity, które rozrywając wiązania, uwalniają związki mineralne z tkanek zęba (demineralizacja).

Powyższy proces osłabia szkliwo, ale właściwości śliny pozwalają przywrócić utracone minerały, wzmacniając tkanki zęba (remineralizacja). U osób, których dieta jest bogata w cukry proste, oraz/lub których higiena jamy ustnej jest niewystarczająca, bakterie mogą się agregować na powierzchni zębów w postaci lepkiej warstwy zwanej płytką nazębną. Podaż węglowodanów do płytki bakteryjnej powoduje stałą demineralizację szkliwa, przekraczając możliwości remineralizacji. Rezultatem jest nadwyżka utraty minerałów, skutkująca destrukcją szkliwa.

We wczesnym stadium próchnica występuje na szkliwie jako biała plama, zwana początkową zmianą próchnicową. Dopiero gdy zmiana przerwie ciągłość szkliwa, powstaje ubytek próchnicowy. Wraz z rozwojem próchnicy ubytek może dotrzeć do zębiny, a następnie miazgi. Może to spowodować silny ból, a ostatecznie może doprowadzić do ropnia, a nawet utraty zęba.

Zmiana próchnicowa może powstać na każdej z powierzchni zębów, ale najczęściej występuje na powierzchniach żujących (próchnica powierzchni okluzyjnych), w przestrzeniach międzyzębowych (próchnica interproksymalna) lub przy brzegu dziąsłowym. Próchnica jest szczególnie niebezpieczna dla pacjentów z odsłoniętymi korzeniami zębów, ponieważ w obrębie zębiny postępuje znacznie szybciej i trudniej ją kontrolować (próchnica korzeni).

Próchnica zebów jest najbardziej rozpowszechnioną chorobą jamy ustnej na świecie, dotykającą zarówno dorosłych, jak i dzieci. Szacuje się, że 2,3 miliarda ludzi ma próchnicę zębów stałych, a 530 milionów dzieci cierpi z powodu próchnicy zębów mlecznych.

Próchnica może dotknąć każdego. Nasilone programy profilkatyczne pozwoliły osiągnąć znaczną redukcję próchnicy wczesnego dzieciństwa– ECC (ang. early childhood caries). W niektórych europejskich krajach występowanie próchnicy u dzieci należy łączyć z ich statusem społeczno-ekonomicznym i poziomem wiedzy ich rodziców na temat zdrowia jamy ustnej (ciągłe spożywanie mleka z butelki w nocy). Pomimo skuteczności profilaktyki w dzieciństwie, w późniejszym wieku wzrasta odsetek osób cierpiących na próchnicę, co jest spowodowane ograniczeniem działań profilaktycznych i pojawieniem się nowych czynników ryzyka, takich jak:

zła higiena jamy ustnej

zwiększone spożycie węglowodanów

częste podjadanie

kserostomia (przewlekła suchość jamy ustnej)

promieniowanie głowy i szyi (leczenie onkologiczne)

PUFA (odsłonięta miazga, owrzodzenie, przetoka, ropień)
Wpływ na jakość życia pacjenta

Początkowe zmiany próchnicowe często pozostają niezauważone przez pacjentów, aż do czasu kontroli w gabinecie stomatologicznym. Odczuwalne dolegliwości pojawiają się dopiero wraz z progresją choroby.

Niewielkie ubytki obejmujące zębinę mogą wywoływać umiarkowany ból lub nadwrażliwość. Zaawansowane zmiany sięgające miazgi prowadzą do jej nadkażenia, a w konsekwencji stanu zapalnego, ropni i tym samym bólu o dużym nasileniu.

Dolegliwości bólowe w przebiegu próchnicy często utrudniają mówienie czy przyjmowanie pokarmów. W przypadku widocznych ubytków próchnicowych lub braków zębowych, np. w strefie estetycznej, pacjent może ponadto doświadczać problemów z pewnością siebie i poczuciem własnej wartości.

Zaawansowane ubytki próchnicowe wymagają inwazyjnego leczenia endodontycznego, a nawet chirurgicznego, mogącego być dla pacjenta źródłem traumatycznych przeżyć. Próchnica często występuje z innymi powikłaniami stomatologicznymi, takimi jak zapalenie dziąseł i przyzębia.

Chociaż istnieje możliwość leczenia stomatologicznego w ramach ubezpieczenia zdrowotnego, jego zakres jest ograniczony. Pacjenci z rozległymi ubytkami i zaawansowanymi powikłaniami mogą utracić zęby, nie będąc w stanie opłacić wysokich kosztów leczenia z własnych środków.
Zapobieganie, przebieg leczenia
Próchnicy można zapobiegać ograniczając do minimum ilość cukrów w diecie i eliminując podjadanie między posiłkami. Podstawą profilaktyki pozostaje prawidłowa higiena jamy ustnej. Szczotkowanie zębów dwa razy dziennie pastą z fluorem oraz oczyszczanie przestrzeni międzyzębowych przy pomocy nici dentystycznej lub szczoteczek międzyzębowych, może zapobiec odkładaniu się płytki nazębnej, prowadzącej do próchnicy.

Mimo upływu 50 lat, pasty zawierające flourki są wciąż złotym standardem w profilaktyce próchnicy. W wielu niezależnych badaniach klinicznych udowodniono ich skuteczność i bezpieczeństwo stosowania podkreślając znaczną redukcję próchnicy. Prebiotyczne działanie argininy jest przykładem nowej technologii, pozwalającej na zwiększenie skuteczności past do zębów z fluorem.

Jeśli próchnica zostanie zdiagnozowana we wczesnym stadium, możliwe jest jej zatrzymanie, a nawet cofnięcie początkowych zmian. W przypadku pacjentów z niskim ryzykiem próchnicy, nawet niewielka zmiana nawyków higienicznych może przesunąć równowagę na korzyść remineralizacji, zatrzymując i niekiedy cofając początkowe zmiany próchnicowe.

U pacjentów ze zwiększonym ryzkiem choroby próchnicowej konieczne są bardziej wzmożone działania profilakyczno-lecznicze. Dostępność zróżnicowanych terapii wysokofluorkowych, dopasowanych do indywidualnych potrzeb pacjenta, pozwala na obniżenie ryzyka nowych ubytków do czasu wyeliminowania czynników kariogennych.

Lakiery fluorkowe mogą byś stosowane w gabinecie nawet u małych dzieci. Pozwalają obniżać ryzyko próchnicy i wspierają remineralizację istniejących początkowych zmian próchnicowych bez dodatkowego wysiłku ze strony pacjenta.

Pasty z podwyższoną zawartością fluoru, zawierające 5000 ppm fluoru, do stosowania w profilaktyce domowej zapewniają wyższą skuteczność przeciwpróchnicową niż standardowe pasty do zębów. Produkty te skierowane są do pacjentów z wysokim ryzykiem próchnicy.

Specjalistyczne płyny do płukania jamy ustnej są dodatkowym rozwiązaniem pozwalającym na skutecznie obniżenie ryzyka próchnicy.

Gdy zmiana próchnicowa rozwinię się do ubytku, uszkodzenia szkliwa nie można odwrócić w sposób naturalny. Próchnicowo zmienione tkanki twarde - szkliwo i/lub zębina muszą zostać usunięte i właściwie uzupełnione. Jeśli ubytek dotarł do miazgi, postępowanie będzie obejmowało leczenie endodontyczne lub ekstrakcję.